مصائب و مشکلات ناشی از همسایگی با غول تهران کم نیست و حتی اگر همسایه هم نخواهند که تحت تاثیر همسایگی با کلانشهر تهران نباشند باز هم کلانشهر تهران تاثیرات منفی خود را بر همسایگان می گذارد.
متاسفانه این روزها در سایه همسایگی با کلانشهر تهران آب و هوای بسیاری از شهرهای اطراف این کلانشهر بطور کامل دگرگون شده و اثرات اقلیمی تهران حتی به دماوند و رودبار قصران هم رسیده و آثار دوده تهران حتی در برف های قله دماوند و قلل مرتفع البرز مرکزی نیز مشهود و نمایان است ولی آثار شوم همسایگی با تهران فقط به همین جا ختم نمی گردد و متاسفانه آب و هوای اغلب شهرهای مجاور تهران تحت تاثیر پدیده جزیره حرارتی(گرمایی) تهران قرار گرفته و نه تنها الگوی بارش (شکل بارش) آنها تغییر یافته بلکه میزان بارندگی اغلب این شهرها نیز تحت تاثیر همسایگی با تهران قرار گرفته و عموماً دچار کاهش میزان بارندگی شده اند . البته در این میان منطقه پردیس از نظر میزان بارش یک استثناء می باشد و بنظر می رسد که میزان بارش ها در منطقه پردیس نسبت به سابق اندکی افزایش داشته است که این موضوع هم دلایلی جدای از همسایگی با تهران دارد و علت آن بیشتر ناشی از انتقال رطوبت محلی از سمت دریاچه سد ماملو به منطقه پردیس می باشد و قطعاً اگر شهر جدید پردیس در مجاورت کلانشهر تهران قرار نداشت با توجه به رطوبت انتقالی از سمت دریاچه سد ماملو این شهر آب و هوایی به مراتب بهتر و مطبوع تر از الان داشت.
متاسفانه آثار منفی مجاورت با کلانشهر تهران هم اکنون شهرستان دماوند را نیز تحت تاثیر خود قرار داده و ما شاهد آلودگی هوا،کاهش بارش ،افزایش میانگین دما و تغییر الگوی بارش و کاهش بارش برف در اغلب نقاط این شهرستان هستیم و می توان گفت که دور افتاده ترین نقاط این شهرستان نیز از عوارض منفی مجاورت با تهران در امان نبوده است.
یکی دیگر از اثرات منفی ناشی از جزیره حرارتی(گرمایی) تهران ، ایجاد جزایر حرارتی(گرمایی) محلی در مناطق اطراف و بویژه نواحی دره ایی شمال و شرق کلانشهر تهران می باشد.
برای مثال هم اکنون ما شاهد بوجود آمدن دو جزیره گرمایی نسبتاً پایدار در جاجرود(سعید آباد و کمرد) و لواسان کوچک هستیم و دمای مرکز این شهرها نسبت به نواحی اطراف گاهی اوقات تا ۱۰ درجه بالاتر می باشد.
همین پدیده را بصورت موقت و گذرا در برخی روزهای سال در بومهن ،رودهن و گیلاوند هم شاهد هستیم که البته در منطقه رودهن به علت قرار گرفتن در کانال باد دره رودخانه آه (آبعلی) اثرات این جزیره گرمایی بسیار گذرا و در منطقه گیلاوند به علت وسعت کم آن منطقه بسیار خفیف می باشد ولی در روزهای تعطیل ما ترافیک سنگین را در گیلاوند داریم اثرات جزیره گرمایی به شکل افزایش قابل توجه دمای محیط و اختلاف دمای بسیار زیاد گیلاوند با مناطق مجاور کاملاً مشهود و ملموس می باشد.
البته هر کجا که انسان و ساختمان و خودرو باشد جزیره حرارتی(گرمایی) هم شکل می گیرد و به همین دلیل است که مناطق مسکونی و صنعتی آشکارا از مناطق مجاور خود گرمتر هستند و هر چه بر تراکم ساختمان ها افزوده می شود اثرات جزیره گرمایی نیز بیشتر می گردد و نکته قابل توجه این است که اثرات دمایی این جزایر گرمایی معمولاً قابل انتقال به مناطق مجاور می باشد و گرمای هوا ، هم در عرض و هم در ارتفاع گسترش می یابد و باعث افزایش دمای هوا در مناطق مجاور و بالاتر رفتن خط برف می شود.
برای مثال تا ۵۰ سال پیش جمعیت روستای پس قلعه شمیران که روستایی کوهستانی با ارتفاع ۲۰۰۰ متر از سطح دریا می باشد، در زمستان به علت حجم بسیار زیاد برف انباشته و سرمای شدید تقریباً نصف می شد ولی هم اکنون به علت اثرات گرمایی کلانشهر تهران، آب و هوای این روستا آنقدر گرم است که به ندرت در آن روستا برف می بارد و برف باریده در آن منطقه نیز به ندرت بیش از چند روز باقی می ماند و عمر برف انباشته آنجا به کمتر از یک هفته کاهش یافته است.
همین وضعیت را با شدت و ضعف برای اغلب مناطق اطراف تهران نیز شاهد هستیم و برای مثال آب و هوای مناطقی نظیر جاجرود و بومهن در شهرستان پردیس و حتی ساران از توابع شهر کیلان که بیش از ۸۰ کیلومتر با تهران فاصله دارد نسبت به ۱۰ سال پیش به شدت افزایش یافته و در این منطقه نیز ما دیگر شاهد برف نیستیم.
راه مقابله با اثرات منفی جزایر گرمایی چیست؟
بسیاری از کارشناسان در حوزه های اقلیم شناسی ، نحوه شهرسازی و مصالح به کار رفته در ساخت بناهای شهری را دلیل اصلی بوجود آمدن جزایر گرمایی دانسته و راهکار مقابله با این چالش را اصلاح الگوی شهرسازی و استفاده از مصالح ساختمانی منطبق بر اقلیم و همچنین کاهش تردد خودروهای بنزینی و گازوئیلی و حتی گازسوز در شهرها می دانند.
توصیه کارشناسان برای مناطق گرم و خشک مانند فلات ایران ، بازگشت به سبک معماری سنتی ایران و ساخت ساختمان های یک طبقه و استفاده از مصالح بومی و پوشش ساختمانی همگن با اقلیم گرم و خشک نظیر کاهگل و یا ترکیبات خاک رس می باشد که البته در شرایط فعلی کشور این راهکار در واقع بسیار آرمان گرایانه و غیرعملی می باشد ، ضمن آنکه تقریباً ۹۹درصد معماری فعلی شهرهای ما بر اساس الگوهای غربی و به شکل بلندمرتبه سازی و استفاده از مصالح مدرن نظیر سیمان و شیشه می باشد و بدتر آنکه در اغلب شهرهای کشور ما حتی معیارهای غربی نیز به درستی پیاده سازی نشده و اغلب شهرهای ما در واقع ترکیبی ناهمگون از شهرسازی و معماری شرقی و غربی و سنتی و مدرن می باشد.
یکی از بهترین راهکارها جهت کم کردن اثرات منفی جزایر حرارتی(گرمایی)، اجرای فضای سبز شهری بیشتر و مهار گرمای انباشته در شهرها بوسیله دیوارها و بام های سبز می باشد.
وقتی انرژی دریافتی از خورشید در آسفالت کف خیابان و بدنه ساختمان ها ذخیره و انباشته می شود، این حرارت بتدریج در ساعات شب به شکل تشعشع به محیط برگشته و آزاد می گردد و در صورت عدم تخلیه این حرارت در طول شب، بتدریج ما با پدیده گرمای انباشته و جزیره های گرمایی محدود و محلی مواجه می شویم و تداوم این شرائط در بلند مدت در کنار انرژی آزاد شده از وسایل گرمایشی و خودروها باعث بوجود آمدن سلول های داغ و جزایر حرارتی(گرمایی) گسترده می شوند و پس از مدتی مناطق همجوار با کلانشهرها نیز تحت تاثیر اثرات منفی این جزایر گرمایی قرار می گیرند.
در مناطق همجوار با کلانشهرها نیز می توان با ایجاد فضای سبز حتی به شکل بوته زار و علفزار ، بخش بزرگی از گرمای انتقالی از کلانشهرها را مهار کند ضمن اینکه باز گذاشتن تونل های باد می تواند به تخلیه سریعتر گرما کمک کند.
برای منطقه ما (شهرستان دماوند) نیز که به شکلی هم تحت تاثیر آلودگی و گرمای انتقالی از تهران قرار دارد و هم خود مستعد شکل گیری جزایر حرارتی(گرمایی) محلی است بهترین راهکار توسعه فضای سبز در شهرها و پوشش سطوح و معابر با سایه درختان سایه گستر بمنظور جلوگیری از جذب بیش از اندازه انرژی خورشید می باشد.