مقدمه
شهر آبسرد واقع در ۴۵ کیلومتری شرق شهر تهران با مساحتی برابر ۹۳۸۱ هکتار از شهرهای بخش مرکزی شهرستان دماوند می باشد .این شهر خوش آب و هوا که یکی از مراکز عمده تولید گلهای شاخه بریده و صیفی جات در استان تهران و از مناطق ییلاقی این استان می باشد از شمال به ارتفاعات البرز مرکزی و روستاهای آئینه ورزان و خسروان،از شرق به دهستان ابرشیوه و سربندان،از جنوب به شهر کیلان و از غرب به شهر دماوند(منطقه گیلاوند) محدود می باشد.
شهر آبسرد خود دارای محلاتی چند از جمله کوی لاله ها و گلایول ها(شهرک احداثی در سال ۱۳۵۶)،محله مرکزی آبسرد، محله زرشکدار و قلعه آقاباشی،کوی بنیاد مسکن،محلات جدید شهرک نارنج و انتفاضه در شمال شرق شهر و محله قدیمی “قلعه کهنه” و مرانک و تاسکین در داخل بافت شهر و روستاهای اتابک (اتابک بالا یا شمس و اتابک پائین یا کتی)،بیدک،اهران و وادان،زان و لومان می باشد.البته محلات ویلائی ساز و غیر رسمی کوی پزشکان و الهیه و هومند کوهان و هومند آبسرد نیز در شمال غرب و شمال شرق حریم شهر آبسرد احداث شده اند.
مطلب زیر یکی از کاملترین و در عین حال فنی ترین منابع تحقیقی در خصوص شهر آبسرد می باشد که با بررسی علمی همه جانبه شهر آبسرد چشم انداز دقیقی از این شهر در اختیار خوانندگان قرار می دهد.
بررسی و شناخت کلی شهر آبسرد
شناخت تاریخچه و علل پیدایش شهر
شهر آبسرد از بهم پیوستن نقاط روستایی آبسرد،مرانک و تاسکین در سال ۱۳۷۵ بوجود آمده است. این سه روستا دارای هسته های اولیه مجزا بوده که هم اکنون یک شهر تشکیل داده اند و عمدتاً برای سکونت مورد استفاده قرار می گیرند. این هسته ها دارای بافتی ارگانیک با دانه بندی متوسط و ریزدانه می باشد.
در بین روستاهای سه گانه متشکله شهرکنونی آبسرد، روستای آبسرد از قدمت و وسعت بیشتری برخوردار است هر چند که از نظر ساختاری بافت محلات واقع در شمال شهر آبسرد نسبت به محلات مرانک و تاسکین دارای ساختار شهری و معماری جدیدتر و مدرنتری می باشد.
هسته اولیه روستای آبسرد در بیش از۱۱۰۰ سال پیش در نقطه ای نزدیک روستای اتابک فعلی شکل گرفته، علت اصلی این استقرار، سهولت دسترسی به آب رودخانه جمع آبرود و وجود زمینهای مرغوب کشاورزی بوده است. برهمین اساس، روستا در حاشیه مسیلهای خسروان و اتابک و کنار مظهر چشمه‌ای که آب شرب و کشاورزی را به سهولت در اختیار ساکنان قرار می داده، شکل گرفت. امکان دسترسی به مراتع غنی بخش شمالی و جنوبی از دیگر علل استقرار روستا در آن مکان بوده است. به دلیل سیل گیری مکان هسته اولیه شهر، جابجایی بعدی صورت گرفته و مردم به حدود۲۰۰ متری مسجد جامع فعلی آبسرد نقل مکان نمودند و با احداث یک قلعه وسیع در آن اسکان یافته اند. علت احداث قلعه مذکور، بدون شک مسائل امنیتی بوده است.هر چند که آثار زیادی از آن قلعه موجود نیست ولی با توجه به تمرکز هسته مسکونی آبسرد تا حدود صد سال پیش در محدوده شمالی و شرقی مسجد جامع آبسرد و وجود گورستان بزرگ آبسرد در آن حوالی می توان مکان آن قلعه را بصورت تخمینی حدس زد.
شکل گیری هسته اولیه روستاهای مرانک و تاسکین نیز به پیش از قرون شش یا هفت هجری بر می‌گردد. ایجاد روستاهای مزبور نیز ناشی از وجود اراضی زراعی مناسب و مظهر قناتی بوده که در مرکز روستای مرانک ایجاد شده و آب شرب و کشاورزی ساکنان دو روستا را فراهم می‌کرده است. از دیگر علل استقرار روستاهای مزبور درمکان کنونی، دسترسی به مراتع غنی واقع در ارتفاعات پیرامونی بوده که تعلیف دام و توسعه دامداری سنتی را در کنار زراعت و باغداری فراهم می‌کرده است.
با عنایت به موارد ذکرشده، عوامل اصلی شکل‌گیری هسته های اولیه شهرآبسرد را می‌توان در موارد ذیل خلاصه نمود:
۱- آب کافی برای کشاورزی و سهولت بهره برداری از آن در قالب استفاده مستقیم از رودخانه جمع آبرود و مسیل های بالا دست آن یا ایجاد قنات
۲- وجود زمینهای مرغوب زراعی و باغی
۳- مراتع غنی که امکان فعالیت دامداری سنتی را درکنار زراعت و باغداری فراهم می کرده است.
۲-۱-۱- چگونگی توسعه شهر و روند رشد آن در ادوار گذشته
همانگونه که قبلاً گفته شد، شهرآبسرد تا سال۱۳۷۵ متشکل از سه روستای مجزای آبسرد، مرانک و تاسکین بوده و در این سال از تجمیع این سه روستا، به نقطه شهری تبدیل شده است. براین اساس، بررسی روند رشد شهر در دوره‌های گذشته باید مبتنی بر شناخت نحوه رشد و گسترش روستاهای متشکله آن صورت گیرد.
بررسیهای انجام شده نشان‌دهنده آن است که هسته سکونتی اولیه روستای آبسرد- به عنوان قدیمی‌ترین و پرجمعیت‌ترین روستاهای متشکله شهر- در اطراف مسجد جامع کنونی و در مظهر قناتی که حدود۳۰۰ متر بالاتر از مسجد مزبور احداث شده بود، شکل گرفته است. این هسته به مرور زمان در جهات مختلف بویژه در سمت شمال و شمال شرق گسترش یافته است. یکی از علل اصلی توسعه هسته مزبور در سالهای اولیه آن، وارد شدن گروهی از مهاجران در حدود۱۰۰-۸۰ سال پیش به این آبادی بوده است. این گروه در جنوب امامزاده سیدگتمیر اسکان یافته بودند و برای تأمین امنیت خود اقدام به احداث قلعه‌ای کرده‌اند که به قلعه کهنه معروف است. این بافت که ساختاری ارگانیک دارد، کماکان باقی مانده و جزیی ازبافت قدیمی شهر به شمار می‌رود.
هسته اولیه روستای مرانک که در پیرامون قنات شکل گرفته بود نیز تا دوران معاصر توسعه کمی داشته است. این توسعه تا سال۱۳۵۷ به آرامی صورت گرفته و اساساً از ساختاری ارگانیک برخوردار است. هسته اولیه روستای تاسکین هم در پیرامون مسجد تاسکین شکل گرفته و تا پیروزی انقلاب اسلامی گسترش محدودی داشته و بیشترین توسعه آن به سمت شمال و در طرفین خیابان ارتباطی تاسکین- مرانک(خیابان مسیل) صورت گرفته است.
توسعه اصلی بافت محله آبسرد مربوط به یک سال قبل از انقلاب اسلامی(سال۱۳۵۶) بوده که توسعه‌ای معادل دو برابر بخش قدیمی در قالب یک شهرک جدید واقع در قسمت شمال شرقی و شمال هسته اولیه، با سطحی برابر با ۲۲ هکتار شکل می‌گیرد. در این سال، در محدوده مزبور به هر یک از ساکنین ذکور آبسرد که سن آنها بالاتر از۱۵ سال بوده، قطعه زمینی داده شده تا به احداث واحد مسکونی بپردازند که این امر باعث گسترش بیش از پیش محله موردنظر شده است. از دیگر عوامل مهم و مؤثر در توسعه کالبدی محله آبسرد، وجود اراضی مسطح در اطراف روستا بوده که به مرور به قطعات مسکونی تفکیک شده و به زیر ساخت وساز رفته‌اند.
محلات تاسکین و مرانک در مقایسه با محله آبسرد در دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسعه زیادی نیافته‌اند اما در مقایسه با دوران قبل، از توسعه قابل توجهی برخوردار شده‌اند. توسعه محله مرانک عمدتاً به سمت شمال در اراضی زراعی در حاشیه محورهای منتهی به آبسرد بویژه خیابان اصلی مرانک- آبسرد انجام شده است. گسترش کالبدی محله تاسکین نیز همانند محله مرانک عمدتاً به سمت شمال و در امتداد و طرفین خیابان تاسکین- مرانک(خیابان مسیل) صورت گرفته است.
توسعه‌های کالبدی سه روستای آبسرد، مرانک و تاسکین در دوره ۷۵-۱۳۵۷ باعث افزایش جمعیت و پیوستگی بافت روستاهای مزبور شده که این امر در نهایت باعث تبدیل آنها به نقطه شهری در سال۱۳۷۵ شده است.
خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی شهر
موقعیت جغرافیایی شهر و اطراف آن(عوارض طبیعی، عوارض زمینی، وضع توپوگرافی و ….)
شهر آبسرد در بخش مرکزی شهرستان دماوند استان تهران قرار دارد و از نظر جغرافیایی در ۵۲ درجه و ۲۰ دقیقه طول شرقی و ۳۵ درجه و ۴۲ دقیقه عرض شمالی گسترده شده است. شهر آبسرد به دلیل اینکه در دشت میان بند (بین کوههای شمالی سلسله جبال البرز و کوههای جنوبی کفتالک) استقرار یافته، توسط ارتفاعات محصور شده است و از شیب ملایمی در مقایسه با سایر نقاط کوهستانی شهرستان دماوند برخوردار است. بجز تپه ماهورهای شمالی و جنوبی دشت که دارای شیبی بین ۸-۴ درصد هستند، بقیه مناطق دشت مذکور شیب ملایمی دارند.
جهت شیب عمومی در شهر، شمال شرقی به جنوب غربی است. مسیر حرکت سیلابها و مسیلهای موجود در راستای شیب عمومی و به سمت رودخانه جمع‌آبرود می باشد.
بطورکلی، پراکنش اراضی با شیب کمتر از ۵ درصد در شرق، غرب و جنوب غرب محدوده بیشتر بوده و اراضی با شیب ۱۰- ۵ درصد غالباً در شمال غرب شهر قرار دارند.
در منطقه استقرار شهر آبسرد، علاوه بر توپوگرافی و ناهمواریهای اصلی که به آنها اشاره گردید بصورت جزئی، پستی و بلندیهایی نیز وجود دارد که بر توسعه این شهر تأثیر عمده ای نمی‌توانند داشته باشند. از جمله این ناهمواریها می توان از تپه ماهورهای جنوب شرق آبسرد (پارک الغدیر و کوی بنیاد مسکن) و همچنین دره مرانک(دره رودبار) نام برد که آبهای سطحی را جمع‌آوری و به رودخانه جمع‌آبرود هدایت می نماید. در حاشیه جنوبی شهر نیز عوارض جزئی و درعین حال مؤثر قابل مشاهده است که از عوامل محدوده کننده توسعه کالبدی شهر آبسرد در این جهت می باشد.
علاوه بر عوارض ذکر شده فوق، باید به زمینهای کشاورزی و زراعی موجود در پیرامون شهر اشاره داشت که تقریباً دور تا دور آنرا پوشانده است. محلات مرانک و تاسکین نیز توسط همین اراضی و باغات احاطه شده است. بجز قسمتهایی از جنوب شرقی تاسکین که دارای زمینهای خالی و قابل توسعه می باشد، بقیه اراضی پیرامون شهر به لحاظ مرغوبیت از نظر کشاورزی، توسعه شهر را با محدودیت همراه کرده است.
وضعیت توپوگرافی و شیبهای اصلی مؤثر در طرح و منطقه‌بندی آنها در سطح شهر و اطراف آن
ارتفاع متوسط شهرآبسرد حدود۱۹۱۰ متر از سطح دریاست. بخش وسیعی از شهر در تراز ارتفاعی۱۹۱۰ تا ۱۹۱۵ متر گسترش یافته است. با احتساب محله‌های مرانک و تاسکین، حداکثر اختلاف ارتفاع در سطح شهر حدود۵۰ متر است؛ بطوریکه شمالی ترین نقطه شهر (شهرداری) در ارتفاع۱۹۲۰ متر و جنوبی‌ترین آن در تاسکین و در ارتفاع حدود۱۸۷۰ متر قرار دارد. اگر محور آبسرد- تهران را بعنوان قاعده مثلث در سمت شمال در نظر بگیریم. شهر آبسرد در قسمتهای جنوبی و در محل تلاقی شیبها و مسیلهای منطقه قرارگرفته است. به این ترتیب، شهر از سمت شمال محدودیت توپوگرافی نداشته و چشم‌انداز آن تا دور دست ها امتداد می یابد. جهت شیب عمومی محدوده فراگیر شهر غالباً شمال به جنوب می‌باشد. چراکه دشت هومند آبسرد به عنوان دشت میانکوهی البرز مرکزی محسوب می گردد و جایگاه آن را می توان به عنوان پهنه مستقر در دامنه های جنوبی البرز تعریف نمود. بدین ترتیب و با تبعیت از شیب عمومی دامنه‌های جنوبی البرز، شیب عمومی دشت آبسرد، شمال به جنوب است. از سمت جنوب شرقی، تپه های کوتاه و ارتفاعات نسبتاً کم شیب به بدنه شهر چسبیده اند. منبع تأمین آب شهر برروی تپه مجاور شهر (محل پارک الغدیر)و مسلط بر آن در ارتفاع ۱۹۶۵ متر قرار دارد. بجز ارتفاعات مزبور، می توان گفت هیچ عارضه توپوگرافی عمده ای در این قسمت از شهر وجود ندارد و بدین لحاظ، محدودیت ارتفاعی در این قسمت مشاهده نمی‌شود. اما در گسترش و ادامه شهر به سمت مرانک و تاسکین محدودیتهای زیادی به لحاظ شیب قابل مشاهده است.جریان مسیلها عمدتاً از سمت شمال شرق به جنوب غرب است. در جنوب غربی دشت هومند، شیب زمین از شمال غرب به جنوب شرق است. این مسیلها در جنوب تاسکین به هم متصل شده و رودخانه جمع آبرود را تشکیل داده اند. محلات مرانک و تاسکین در دامنه‌های کوه آفتاب‌بلند و بر روی اراضی نسبتاً شیبدار و در موقعیتی دره ای قرار گرفته‌اند. در این قسمتها، توپوگرافی زمین محدودیتهایی را به لحاظ توسعه شهر بوجود آورده است. در مجموع، می‌توان گفت که شهر آبسرد از سمت جنوب به دلیل همین ارتفاعات و مسیلها دارای محدودیت توسعه کالبدی است.
سایر عوامل جغرافیایی محدود کننده توسعه شهر
علاوه بر شیب و توپوگرافی که عوامل مهم در ایجاد محدودیت برای توسعه کالبدی شهر بشمار می روند، عوامل طبیعی و جغرافیایی دیگری از قبیل رودخانه یا مسیل و بسترهای سیلابی، گسلهای فعال یا خطواره های گسلی، اراضی هموار دارای خاک مناسب که به لحاظ کشاورزی از توان بالایی برخوردارند (اراضی کشاورزی درجه ۱) از جمله عوامل جغرافیایی محدود کننده توسعه شهر بشمار می روند. برای شناسائی بهتر عوامل مزبور وضعیت کاربری اراضی پیرامون شهر مورد بررسی قرار گرفته است.
اراضی هموار کشاورزی شمال شهر، که از شرق تا غرب آن گسترش یافته اند، قسمتهایی از شمال غربی و شمال شرقی شهر را در برگرفته اند. این اراضی، مهمترین عوامل محدودکننده توسعه شهر بشمار می روند. اراضی مزبور به دلیل همواری نسبی، خاک مناسب و نیز برخورداری از منابع آب زیرزمینی، پتانسیل زیادی برای کشاورزی بویژه باغداری دارند. قسمتهای کوچکی از نیمه غربی شهر به دلیل وجود سنگریزه در بافت خاکها و نیز شیب نسبی بالاتر از ۳ درصد برای کشاورزی درجه۱ یا کشاورزی بدون محدودیت مناسب شناخته نشده اند. لذا توسعه شهر به سمت این گروه از اراضی، مشروط ارزیابی می گردد. وجود شیبهای تند در نیمه جنوبی شهر در داخل و خارج از محدوده شهر از دیگر عوامل محدودکننده توسعه شهر محسوب می شوند. از طرف دیگر، وجود اختلاف ارتفاع در این قسمت از شهر به دلیل ایجاد چشم انداز مناسب و طرح و منظری که در سیمای شهری ایجاد می نمایند یک نقطه قوت مثبت بشمار می آید که در صورت ایجاد تمهیدات لازم و آماده سازی زمین و کاهش شیب آن، می توان از این اراضی جهت ساخت و ساز و طراحی پلکانی استفاده نمود.
مسائل کلی زمین شناسی(جنس خاک، زلزله، آبهای زیرزمینی و غیره)
در مطالعات زمین شناسی شهر به مواردی از قبیل تشکیلات زمین شناسی، خاکشناسی و زلزله پرداخته می شود. شهر آبسرد بر روی مخروط افکنه های سنگریزه دار آواری سرازیر شده از ارتفاعات شمالی قرارگرفته است. به لحاظ ساختمان زمین شناسی و ویژگیهای ژئومورفولوژیک، این وضعیت حاصل کنار هم قرارگرفتن چندین مخروط افکنه است که توسط مسیلها و رودخانه‌های منطقه بوجود آمده و دشت میانکوهی هومند را تشکیل داده‌اند. مخروط افکنه ها به دلیل بافت رسوبات و شیب نسبتاً ملایم، اراضی حاصلخیزی را بوجود آورده اند که پتانسیل آبهای زیرزمینی در آنها بالا و کیفیت آن خوب ارزیابی می شود. دشت میانکوهی هومند از سمت شمال به ساختمان طاقدیسی آئینه ورزان(عین ورزان) بر می‌خورد. در این قسمت که ارتفاعات کوه‌توده ای و کمرآبکلا قرار دارند، رخنمون سنگها عمدتاً مربوط به دوران دوم شامل سازند شمشک و آهکهای کرتاسه است. در شمال این ارتفاعات، ساختمان ناودیسی زرین کوه قرار گرفته که از زرین کوه تا شهر دماوند امتداد می یابد. این ارتفاعات نیز رخنمون سازندهایی با منشاء آذرین است و عمدتاً مربوط به توفهای ائوسن (سازند کرج) می‌باشد. مسیلهای منشعب از این ارتفاعات بار رسوبی خود را در دشت هومند بصورت مخروط افکنه بجای گذاشته اند. به این ترتیب، آبرفتهای درشت دانه در سمت شمال بجای گذاشته شده و رفته رفته به سمت جنوب با کم شدن شیب زمین و کاهش قدرت حمل رسوبات توسط جریانات رودخانه ها، آبرفتهایی ریزدانه برجای مانده است. شهر آبسرد در قسمتهای جنوبی دشت هومند قرارگرفته و اراضی آن از نوع آبرفتهای متوسط تا ریزدانه است.
چینه شناسی
تشکیلات زمین شناسی مؤثر در پهنه شهر و پیرامون آن شامل آبرفتهای سنگریزه دار، مخروط افکنه های قدیمی و کنگلومراهای پلیوسن و پلیستوسن در قسمتهای جنوبی آن است که در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد:
آبرفتهای قدیمی کواترنر
این آبرفتها که به شکل مخروط افکنه های سنگریزه دار در منطقه رخنمون دارند، بخشهای وسیعی از محدوده مورد مطالعه را در برگرفته و دشت حاصلخیز هومند را بوجود آورده اند. آبرفتهای مزبور دارای ضخامت تقریبی۱۰۰ تا ۱۵۰ متر بوده و از شمال به سمت جنوب از ضخامت آنها کاسته می شود. بافت رسوبات نیز از سمت شمال به جنوب ریزدانه تر می شود. مسیلهای موجود در منطقه نیز ترانشه های کم عمق تا نسبتاً عمیقی را در این آبرفتها بوجود آورده اند. شهرآبسرد برروی این آبرفتها قرار دارد. در واقع، دشت هومند حاصل عملیات آبرفت گذاری وسیعی در پای رشته کوههای مرتفع البرز است که رسوبات آن به لحاظ جنس و اندازه با یکدیگر متفاوتند؛ بطوریکه در میان شنها و لیمونهای دانه ریز در جنوب دشت، قطعات سنگی بزرگ نیز یافت می شوند. استحکام کم و عدم جورشدگی مواد سازنده آبرفتها باعث گردیده این رسوبات از نفوذپذیری خوبی برخوردار باشند و پتانسیل آب زیرزمینی خوب تا نسبتاً خوبی داشته باشند. از طرف دیگر به دلیل عدم فشردگی کامل رسوبات، ایجاد سازه های سنگین برروی این نواحی مخاطره آمیز بوده و لازم است آزمایشات مکانیک خاک بطور موردی برای ایجاد سازه های سنگین از قبیل پلها، سدها، ساختمانهای مرتفع و مجتمع‌های بزرگ مسکونی و غیرمسکونی انجام پذیرد.
کنگرومرا
سنگهای کنگلومرا در جنوب شهر آبسرد قرار دارد و ارتفاعات مشرف به شهر شامل کوه های کفتالک و کوه برآفتاب هستند. این رسوبات پراکنش وسیعی بویژه در جنوب غربی شهر آبسرد داشته و بافت سست و نفوذپذیری دارند و عمدتاً حاصل تخریب سنگهای رسوبی آئوسن و آهکهای کرتاسه هستند. سری کنگلومرایی مزبور بر روی مارنهای ژیپس‌دار قرار گرفته و عناصر متشکله آن قلوه سنگهای سبز می باشند. این رسوبات اندکی با هم سیمانی شده و معادل کنگلومراهای بختیاری در زاگرس هستند.
خاک شناسی
خاکهای این منطقه عموماً از مواد رسوبی حمل شده توسط سیلابها و آبهای جاری بوجود آمده اند. باتوجه به میزان نزولات جوی، به خصوص مقدار ریزش برف در طول سال و نوع آب و هوا، خاکهای این منطقه شامل خاکهای قهوه‌ای تکامل یافته برروی مواد یا سنگهای آهکی است که در اثر نفوذ تدریجی آب باران و برف، مواد آهکی از سطح زمین شسته و به تدریج در طبقات دیگر آن نفوذ کرده و متمرکز گردیده است.
نتیجه تجزیه نمونه های انتخابی، موید این مطلب است که کربنات وکلسیم در سطح خاک کم و در طبقات پایین‌تر زیاد است. خاکهای منطقه دشتی از قسمت شمالی تا جنوب از شیب ملایم تا کند برخوردار است و در اثر نزولات جوی، مقداری از خاک سطحی از بین رفته و مواد آهکی و همچنین سنگ ریزه ها در سطح زمین به وفور به چشم می خورد.
زلزله
از لحاظ تکتونیکی، دو گسل مشاء- فشم و حصاربن در منطقه مورد مطالعه قرار گرفته اند. گسل مشاء- فشم دارای راستای شمال شرق به جنوب غرب بوده و طول تقریبی آن۴۰۰ کیلومتر است که از جنوب باختری شاهرود در شرق تا آبیک قزوین در غرب ادامه دارد. شدت تخریبی این گسل ۷/۷ درجه ریشتر و دوره بازگشت آن نیز ۱۶۵ سال می باشد.
گسل حصاربن با جهت شرقی ـ غربی در فاصله یک کیلومتری روستای وادان و در پیرامون شهر آبسرد قرار دارد و از نوع پوشیده یا استنباطی می باشد.
با بررسی زلزله های روی داده طی ۸۰ سال گذشته، مشاهده می شود در توالی ۷۷ سال، زلزله هایی با شدت ۵ درجه در ۱۵ کیلومتری شمال تهران، ۷ درجه در پنجاه کیلومتری شرق تهران و زلزله هایی با شدت بیش از ۷ درجه در ۱۰ کیلومتری جنوب تهران، و ۴ مورد با شدتهایی بین۶ و ۷ درجه در فواصل۱۰ کیلومتری شرق و جنوب شرقی تهران بوقوع پیوسته است که منطقه دماوند و شهر آبسرد نیز در حوالی آن قرار دارند. مطابق نقشه پهنه بندی خطر نسبی زمین لرزه،محدوده شهرآبسرد در پهنه با خطر بالا قرار گرفته است.
منابع آب شهر آبسرد
منابع آبی شهر آبسرد به دو گروه اصلی« آبهای زیرزمینی» و «آبهای سطحی» تقسیم می گردند
ـ آبهای زیر زمینی
آب شرب شهر در گذشته از طریق چند رشته قنات تهیه و تأمین می گردید که با حفر چاههای عمیق و نیمه عمیق در منطقه، قناتهای مذکور خشک شده‌اند. در سالهای گذشته نیز چند حلقه چاه در محلات آبسرد، تاسکین و مرانک حفر گردیده بود که آب مورد نیاز ساکنین شهر را تأمین می نمود ولی بعلل مختلف از جمله عدم تکافو و نیز آلودگی تمامی آنها در حال حاضر از مدار مصرف خارج شده اند. همچنین آب مورد نیاز کلیه مزارع و باغات آبسرد و هومند بطور کامل از چاههای آب کشاورزی حفر شده در شمال شهر تامین می گردد.
ـ آبهای سطحی
در محدوده شهر آبسرد، رودخانه های جمع آبرود، آب باریک و مسیلهای خسروان و اتابک مهمترین منابع آب سطحی بشمار می روند. منشاء رودخانه جمع آبرود ، ارتفاعات شمالی روستای آئینه ورزان است. این رودخانه در محدوده حریم شهر حدود۲۰ کیلومتر طول داشته و دبی متوسط آن ۱۶ لیتر در ثانیه است. رودخانه فصلی خسروان از ارتفاعات شمالی روستای خسروان سرچشمه گرفته و در محدوده حریم شهر حدود ۷ کیلومتر طول داشته و با عبور از مزارع سرلومان به سمت اراضی پایین دست سرازیر می گردد و در نهایت، به رودخانه جمع آبرود می پیوندد. بررسی های میدانی حاکی از این است که رودخانه ها و مسیلهای مذکور طی دوره اخیر فاقد آب بوده و تنها در فصول بارش (فصل زمستان و فرودین ماه) دارای آب (بصورت اندک) می باشند.
مسائل هواشناسی(حرارت، رطوبت، باد و…)
آب وهوا
وضعیت آب و هوایی هر منطقه در دراز مدت، اقلیم آن منطقه را به وجود می آورد. براین اساس، نمود غالب توده‌های هوا که در طی سال به منطقه می رسند و در ارتباط با عوامل جغرافیایی موجود شرایط اقلیمی خاصی را به وجود می آورند، تیپ اقلیم آن مکان را شکل می بخشند. منبع اصلی تأمین رطوبت منطقه توده های هوای مرطوب مدیترانه ای است که از مرزهای غربی بالاخص مناطق شمال غربی وارد کشور می گردد و در برخورد با سلسله جبال زاگرس و سایر ارتفاعات واقع در مسیر، موجب نزول باران می گردد. بطور کلی، مناطق غرب و شمالغرب کشور و دامنه های جنوبی ارتفاعات البرز تحت تأثیر توده های هوای باران زای مدیترانه ای می باشد. به لحاظ تقسیمات و طبقه بندی اقلیمی شهر آبسرد در اقلیم نیمه مدیترانه ای سرد و یا نیمه خشک و سرد واقع شده است.
برای بررسی پارامترهای هواشناسی شهر آبسرد از داده های آماری ایستگاه کلیماتولوژی هومند آبسرد استفاده شده است ولی از آنجائیکه اطلاعات مربوط به پارامتر باد در این ایستگاه ثبت نگردیده لذا داده های مذکور از ایستگاه سینوپتیک آبعلی استخراج و بررسی شده است.
۱) دما
شهر آبسرد در اقلیم سردسیری قرار دارد. موقعیت کوهستانی و دشت مرتفع هومند در پای ارتفاعات زرین کوه موجب گردیده در بیشتر ایام سال دمای حاکم بر منطقه پایین بوده و یا در شرایط مناسب زیست اقلیمی قرار داشته باشد، بطور جزئی و محدود، در بعضی از روزهای تابستان هوا گرم می شود اما شدت گرمای آن از ۳۱ درجه سلسیوس فراتر نمی رود، بطوریکه میانگین دمای روزها در تیرماه به ۳۱ درجه رسیده و در مردادماه نیز در همین حدود است. در طی دوره چهل ساله آماری (۲۰۰۳-۱۹۶۴ میلادی) حداکثر مطلق به ثبت رسیده ۳/۳۹ درجه در مردادماه بوده است. این امر نشان می دهد که وقوع دماهای بسیار بالا و ناراحت کننده در این شهر بسیار نادر می‌باشد.
میانگین بیشینه دما که معرف شرایط حرارتی طی روزهاست نشان می دهد که از خرداد ماه دمای شهر رو به گرمی گذاشته و تقریباً تا شهریور هوا در طی روز نسبتاً گرم است. اما شدت گرمای آن به نسبت سایر نواحی جنوبی استان و نواحی کوهپایه ای و دشتی بسیار کمتر است. شهر در ماههای اردیبهشت و مهر در شرایط مطلوب و مناسب آب و هوایی قرار داشته و در سایر ماههای سال هوا در طی روزها خنک و یا سرد است.
میانگین سالانه دما در حدود۳/۱۰ درجه است که با توجه به تقسیم بندی های اقلیمی دمارتن در اقلیم نیمه خشک و سرد و در آستانه اقلیم مدیترانه ای قرار دارد.
به دلیل شرایط اقلیمی نیمه خشک به ویژه در تابستانها، نوسان شبانه روزی دما بالا بوده و بطور متوسط شبهای تابستان حدود ۱۶درجه از روزها خنک ترند.
میانگین دمای حداقل که معرف شرایط آب و هوایی و وضعیت حرارتی شبهاست بیانگر سرمای زیاد و طول دوره حاکمیت سرما در بخش عمده ای از سال است. بطوریکه در طول چهار تا پنج ماه از سال شبها دارای شرایط یخبندان است. از طرفی دماهای بسیار پایین کمتر از۲۰ درجه سلسیوس نیز در پاره ای از شبهای فصل زمستان بوقوع می پیوندد.
دی و بهمن سردترین ماههای سال هستند و دمای هوا شبها در حدود۷ تا ۵/۸ درجه کمتر از صفر است. دمای روزها نیز از ۱۶ درجه سلسیوس فراتر نمی رود. به این ترتیب ماههای دی و بهمن دارای هوای بسیار سرد است.
روند تغییرات دمای شبانه نسبت به دمای روزها کمتر است و در مجموع در هیچیک از ماههای سال شبهای گرم در منطقه تجربه نمی شود. بطوریکه در تیرماه که گرمترین ماه در این شهر محسوب می شود دمای شبانه در حدود ۳/۱۵ درجه سلسیوس است که نشان دهنده شبهایی خنک و مطبوع است. نوسان شبانه روزی دما در ماههای سرد کمتر از ماههای گرم سال است و معمولاً شبهای پائیز و زمستان در حدود ۱۱ درجه نسبت به دمای روز خنک ترند. حداقل مطلق دمای به ثبت رسیده در طول دوره ۴۰ ساله ۳/۲۳ درجه زیر صفر به ثبت رسیده و بجز فصل تابستان در سایر فصول دمای کمتر از صفر درجه رخ داده است. ویژگیهای حرارتی شهر نشان می دهد که مقابله با سرما و جذب گرما و انرژی برای ایجاد آسایش حرارتی و زیست اقلیمی دارای اهمیت بیشتری است.
۲) یخبندان
یخبندان معرف شرایط دمایی کمتر از صفر درجه یا برابر صفر درجه است. بررسی وضعیت یخبندان به لحاظ اقلیم کشاورزی و وضعیت آسایش حرارتی و زیست اقلیمی و معماری متناسب با اقلیم حائز اهمیت است.
همچنانکه در بررسی وضعیت حرارتی شهر نیز بحث گردید، آبسرد در اقلیم سردسیری قرار دارد و معمولاً طول دوره سرما بسیار طولانی‌تر از گرماست. باتوجه به حاکمیت طولانی مدت هوای سرد تا بسیار سرد، وقوع یخبندانهای شدید و طولانی مدت در منطقه بسیار محتمل است. بررسی وضعیت یخبندان در شهرآبسرد نشان می دهد که بطور متوسط ۱۲۸ روز از سال دارای شرایط یخبندان است. بعبارت دیگر، در حدود ۴ ماه از سال و کمی بیشتر از آن در طول سال وضعیت هوایی شهر کمتر از صفر درجه است. معمولاً اولین یخبندانهای سال از آبان ماه شروع می شود اما حداقل یک روز یخبندان نیز در مهرماه و در نیمه دوم آن بوقوع می پیوندد. در واقع اولین یخبندان های زودرس پائیزه از مهرماه و حتی از نیمه اول آن شروع می شود. دی ماه بطور کامل در وضعیت یخبندان قرار دارد و در مجموع حدود۷۱ روز از فصل زمستان (حدود ۷۹ درصد از کل فصل زمستان) دارای یخبندان است. آخرین یخبندانهای سال تا فروردین ماه ادامه دارد و بطور متوسط۵ روز از ماه فروردین وضعیت یخبندان را تجربه می‌کند. یخبندانهای دیررس بهاره تا اردیبهشت به درازا می‌کشند. به این ترتیب حدود ۸ ماه از سال دارای شرایط یخبندان است که احتمال وقوع دماهای زیر صفر از مهر تا پایان اردیبهشت وجود دارد.در طی دوره آماری یکساله حداکثر روزهای یخبندان در شهرآبسرد ۱۳۱ روز و حداقل۸۹ روز بوده است.
۳) بارندگی
منشاء بارندگیهای منطقه، توده هوای مرطوب غرب و شمال غربی است که ضمن رطوبت گیری از دریای مدیترانه و دریای سیاه، به این منطقه می رسند. توزیع زمانی بارشها در آبسرد در تیپ اقلیمی مدیترانه ای است. بدین معنی که بخش عمده ای از بارشها در فصل سرد سال فرو می ریزد. نوع ریزشها و مقدار آن تا حدود زیادی تابع عوامل جغرافیایی منطقه است بطوریکه بارشهای زمستانه عمدتاً از نوع برفی‌اند. باتوجه به موقعیت کوهستانی شهر در دامنه‌های جنوبی البرز و گرادیان مثبت تغییرات بارش با ارتفاع، بطور متوسط به ازای هر۱۰۰ متر افزایش ارتفاع حدود ۲۸ میلیمتر به مقدار بارش سالانه افزوده می شود. توزیع ماهیانه بارش نشان می دهد که اسفند و فروردین پرباران ترین ماههای منطقه اند و اسفند ماه با ۶/۵۸ میلیمتر بارندگی به تنهایی حدود ۶/۱۷ درصد از کل بارندگی سالانه را در بر می گیرد. میانگین بارندگی سالانه در حدود ۵/۳۳۱ میلیمتر محاسبه گردیده است.
ضریب تغییرپذیری بارشهای سالانه در حدود ۳۶ درصد است که نشان دهنده منظم بودن بارش سالانه است. این مقدار بارش در طول ۶۶ روز از سال فرو می ریزد. فصل زمستان با ۱۳۶ میلیمتر بارندگی حدود۴۱ درصد از بارشهای سالانه را به خود اختصاص می دهد و پر باران ترین فصل سال بشمار می رود. فصول پائیز و بهار مقدار بارش نسبتاً مشابهی دارند. تابستان کم باران ترین و خشک ترین فصل سال بشمار می آید بطوریکه حدود ۵ درصد از بارشهای سالانه مربوط به تابستان است. بیشتر بارشها در طی فصل زمستان و ماههای سرد فصل پائیز فرو می ریزد. بارشهای برفی سهم عمده ای از ریزشها را بخود اختصاص می دهند. نوع ریزشها به شکل برف به لحاظ اقلیم کشاورزی حائز اهمیت است و از جنبه‌های تفریحی و توریستی نیز مورد توجه می‌باشد. با این حال، این نوع بارش به لحاظ مسائل شهری و مسکن مشکلاتی را ایجاد می نماید، که مهمترین آنها، مربوط به حمل و نقل و ترافیک جاده‌ای و احتمال بسته شدن راهها و نیز بالا رفتن خطر تصادفات است. همچنین یخبندانهای متعاقب بارش برف، سختی تردد در معابر شهری و انباشت برفها در سطح معابر و نیز سقف منازل از دیگر معضلات شهری است که لازم است تدابیر مقابله با آن اندیشیده شود.
مقدار بارش سالانه باتوجه به وضعیت حرارتی و رطوبتی در حد مطلوبی قرار داشته و حتی کشت دیم نیز در دامنه ها امکان پذیر است. توزیع زمانی بارش نشان می دهد که تمام ماههای سال پتانسیل بارندگی را دارند بطوریکه حتی در ماههای خشک تابستان ۱ الی ۲ روز و گاهاً بیشتر بارانی است. اما بارندگیهای مؤثر طی هفت ماه سال از آبانماه تا اردیبهشت فرو می ریزد به گونه ای که در هر یک از این ماه ها بطور متوسط ۵ الی۱۰ روز هوا بارانی است.
به این ترتیب، توجه ویژه به باران در طراحی شهری و معماری ساختمانها نقش مهمی دارد و لازم است شبکه مناسب دفع آبهای سطحی و سطوح شیب دار در معماری سقفها لحاظ گردد.
۴) بررسی رطوبت نسبی
رطوبت نسبی از جمله عناصر اقلیمی است که در تعیین حدود آسایش و مطلوبیت اقلیم برای انسان نقش مهمی دارد. معمولاً برای تعیین درجه راحتی و آسایش زیست اقلیمی از تلفیق عنصر رطوبت با سایر عناصر اقلیمی از قبیل باد و دما بهره گرفته می شود.
رطوبت نسبی عبارتست از مقدار رطوبت موجود در محیط به حداکثر رطوبتی که همان محیط در سایر شرایط سینوپتیکی یکسان می تواند در خود جای دهد، نسبت فوق به صورت درصد نشان داده می شود. این شاخص سه نوبت در روز اندازه گیری می شود. بررسی روند تغییرات ماهانه و روزانه رطوبت نسبی در آبسرد نشان می دهد که مقدار آن کمتر از ۵۰ درصد است. باتوجه به همبستگی معکوس دما و رطوبت می توان گفت با کاهش دمای محیط مقدار این شاخص افزایش می‌یابد به همین دلیل، نوسان شبانه روزی رطوبت نسبت به سایر عناصر اقلیمی بیشتر است.
با این حال وضعیت رطوبت در محدوده شهر آبسرد نشان می دهد که حتی در ماههای تابستان به ویژه هنگام صبح مقدار رطوبت نسبتاً بالاست. بطور معمول در هوای مرطوب، وزش باد احساس سرمایش بیشتری ایجاد می کند و همچنین در هوای مرطوب دمای مؤثر که به ایجاد آسایش و راحتی می انجامد اندکی پایین تر است.
اما همچنانکه نبود یا کمبود رطوبت موجب احساس ناراحتی می گردد افزایش آن از میزان خاصی نیز موجب بروز پدیده شرجی، همانند نواحی جنوبی و ساحلی کشور می گردد که خود باعث ناراحتی و عدم احساس آسایش ساکنین می‌گردد.
۵) باد
باد نیز یکی دیگر از پارامترهای هواشناسی است، بررسیهای انجام شده در ایستگاه هومند آبسرد نشان می دهد که میانگین سالانه سرعت باد در این منطقه ۸/۱ متر در ثانیه است. ویژگیهای سرعت باد در ماههای مختلف طی دوره آماری ۳۰ ساله (۹۳-۱۹۶۳) بشرح ذیل می باشد:
– بهار : ۳/۲ متر بر ثانیه در فروردین، ۴/۲ متر بر ثانیه در اردیبهشت و ۲/۲ متر بر ثانیه در خرداد
– تابستان : ۳/۲ متر بر ثانیه در تیر، ۲/۲ متر بر ثانیه در مرداد و ۲ متر بر ثانیه در شهریور
– پاییز : ۸/۱ متر بر ثانیه در مهر، ۳/۱ متر بر ثانیه در آبان و یک متر بر ثانیه در آذر
– زمستان : ۲/۱ متر بر ثانیه در دی ماه، ۴/۱ متر بر ثانیه در بهمن و ۲ متر بر ثانیه در اسفند ماه.
شدیدترین باد وزیده شده در آبسرد در سال۱۳۷۳ رخ داده که با سرعت۵/۲۵ متر بر ثانیه و در جهت شمالی بوده است. بررسیهای به عمل آمده نشان می دهد تقریباً تمامی بادهای شدید(در حوزه ایستگاه آبعلی) از جهت شمال و یا شمال شرقی می وزند.
جریان وزش بادهای غالب و سرعت آن در ماههای مختلف فصول سال به شرح ذیل می باشد:
در زمستان و تمامی ماههای آن، جهت باد غالب غربی و سرعت آن در دیماه۸/۳، در بهمن۸/۴ و در اسفند۷/۴ متر بر ثانیه است. درصد بادهای غالب در دیماه۶ درصد، در بهمن۹ درصد و در اسفند۱/۶۳ درصد از کل باد است. در فصل بهار جهت باد غالب همچنان غربی باقی می ماند اما به درصد بادهای وزیده افزوده می شود. بطوریکه در فروردین سرعت باد غالب۶/۴ متر در ثانیه و ۷/۱۹ درصد از کل باد، در اردیبهشت سرعت آن۸/۴ متر برثانیه و ۲۳ درصد، در خرداد سرعت آن۲/۴ متر بر ثانیه و۵/۱۷ درصد ازکل باد به ثبت رسیده است. در فصل تابستان از شدت بادها کاسته شده و این کاهش تا آبان ادامه دارد. در واقع، شدیدترین بادها در سردترین ماهها و یا در زمان گذار فصل سرما به فصل گرما رخ می دهد. درکل، جهت غالب باد در تابستان نیز غربی است. درفصل پاییز به درصد باد آرام افزوده شده و از سرعت باد غالب کاسته می شود و جهت آن از غربی به جنوب غربی تغییر می نماید.
بطور کلی، سرعت باد غالب در محاسبه سالانه۳/۴ متر بر ثانیه و با جهت غربی به میزان۱/۱۴ درصد از کل باد به ثبت رسیده بود و باد آرام برابر۹/۵۹ درصد ازکل بادها می باشد.
ویژگیهای اجتماعی شهر و محلات
همانطوریکه در بخشهای قبلی تشریح گردید، شهر آبسرد در سال ۱۳۷۵ متشکل از روستاهای آبسرد، تاسکین و مرانک با تصویب هیأت وزیران تبدیل به شهر شده است. روستای قبلی آبسرد، به عنوان مرکز دهستان جمع آبرود به خاطر نزدیکی نسبی به جاده ارتباطی تهران- قائم شهر نسبت به دو روستای دیگر، از سرعت بیشتری در زمینه توسعه کالبدی برخوردار بوده است. روند مذکور پس از گذشت یک دهه همچنان با همان سرعت تداوم دارد. بطوریکه میزان ساخت‌وساز در بافت کالبدی محله آبسرد، هنوز نیز بیشتر است و نسبت به بافت های مسکونی تاسکین و مرانک تفاوت زیادی نشان می دهد. به لحاظ قشربندی اجتماعی، محله آبسرد در حال حاضر مرکز سکونت طبقات متوسط و متوسط به بالا می باشد. در مجموع، شاخصهای اجتماعی و فرهنگی محله آبسرد مطلوب تر و دسترسی ساکنان آن به انواع واحدهای خدماتی آسان تر از ساکنان دو محله دیگر شهر می باشد. مطالعات میدانی (نمونه گیری) نشان می دهد که محلات تاسکین و مرانک از لحاظ جمعیتی، ساکنان بومی خود را از دست می دهد و اقشار مهاجر غیربومی ، جای خالی آنها را در این محلات پر می نمایند. مقصد اولیه مهاجرین محلات تاسکین و مرانک در اولویت اول محله آبسرد و در مراحل بعدی شهر دماوند و تهران می باشد. محلات مذکور هنوز سیمای دهقانی خود را از دست نداده اند و بخشی از بافت آن قدیمی و دارای معماری و مصالح سنتی است.
برپایه مطالعات وضع موجود،شهر آبسرد دارای دو محله عملکردی می باشد که مرکزیت شهری و ناحیه ای آن منطبق بر بلوار اصلی شهر واقع در محله نوساز آبسرد است. محله اول که عمده بافت روستای قدیمی آبسرد را شامل می گردد، دارای دو بافت متفاوت ارگانیک و منظم (نوساز و شطرنجی) است که نزدیک به ۷۰ درصد جمعیت شهر در آن سکونت دارند. محله دوم نیز مشتمل بر بافت روستاهای قدیمی تاسکین و مرانک می باشد که تقریباً هرکدام از آنها یک واحد همسایگی (جزء محله یا کوی) را تشکیل می دهند. مرکز محله مذکور در وضع موجود در محور میانی محله و تقریباً در میانه بافت آن قرار دارد.
به لحاظ وضعیت شغلی، ساکنان محله ۲ (تاسکین و مرانک) عموماً در زیر مجموعه های مختلف بخش کشاورزی و خدمات کارگری ساده و نیمه ماهر فعالیت می نمایند. درحالیکه، غالب ساکنان محله یک را کارمندان بخشهای دولتی و خصوصی تشکیل می دهند و به لحاظ اقتصادی غالباً در بخشهای خدماتی فعالیت می نمایند که ویژگی اصلی آن، کوچک و خصوصی بودن واحدهای خدماتی می باشد. واحدهای مذکور عمدتاً جزو کارگاههای دارای ۵ نفر کارگر و کمتر محسوب می گردند و صرفاً در مقیاس محلی و در نهایت، شهری دارای عملکرد می باشند.
برپایه نتایج نمونه گیری انجام شده که حدود ده درصد خانوارهای ساکن شهر را در بر می گیرد، ویژگیهای اجتماعی محلات یک و دو به شرح ذیل می باشد :
برپایه مطالعات میدانی و استخراج پرسشنامه های توزیع شده، در سال پایه (۱۳۸۵) جمعیت ساکن در محله یک (آبسرد) حدود۶۳۰۰ نفر در قالب۱۴۰۰ خانوار و در محله دو (تاسکین و مرانک) بالغ بر ۲۶۳۳ نفر در قالب ۵۹۰ خانوار می باشد. جالب توجه است که بیش از۷۰ درصد جمعیت شهر در محله یک ساکن هستند. متوسط ابعاد خانوارهای ساکن شهر بطور کلی برابر ۵/۴ نفر بدست می آید که این شاخص در هر دو محله شهر تقریباً یکسان می باشد. بررسی نرخ رشد جمعیت هریک از محلات شهر نشان می دهد که نرخ رشد جمعیت درمحله یک(آبسرد)۹/۲ درصد و در محله دو(تاسکین و مرانک)۴/۶ درصد بوده است. به عبارت دیگر در طی دوره دهساله۸۵-۱۳۷۵ محله دو به دلایل مختلف از جمعیت پذیری بیشتری برخوردار بوده است.
ویژگیهای قومی و فرهنگی (دین، مذهب، زبان، قومیت و … )
بر پایه نتایج حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵ و مطالعات میدانی، اکثریت ساکنان شهرآبسرد تابع دین مقدس اسلام و شیعه اثنی عشری می باشند. البته لازم به ذکر است که برخی از مهاجرین بویژه مهاجرین افغان و مهاجرین استان کردستان اهل تسنن می باشند.
بر پایه مطالعات میدانی، زبان رایج و مورد تکلم ساکنان شهر آبسرد زبان فارسی و گویش آنها محلی می باشد. از طرف دیگر در محدوده قدیم روستای آبسرد، طایفه های یوزباشی، افشار، درویش، گذرخانی و باباخانی، در محدوده روستای تاسکین فامیل‌هایی نظیر رسایی، برهانی، نادری، اصغری، حسینی، رضایی، زاهدی و در محدوده روستای مرانک نیز طوایف صادقی، گتمیری، اسدی، تقوی،حاج محمدی، میرهادی، باقری،رنجبر، زیارتی، همتی و نظایر آنها سکونت دارند.
شایان ذکر است که در حال حاضر در محدوده فعلی شهر آبسرد، اقوامی از نقاط روستایی خراسان رضوی و شمالی، کردستان، مازندران و سمنان ساکن هستند که عمده جمعیت مهاجر این شهر را تشکیل می دهند.
جاذبه های گردشگری آبسرد
تاسفانه شهر آبسرد از لحاظ دارا بودن جاذبه های طبیعی گردشگری دچار کمبود شدید بوده ولی با این حال این شهر و علی الخصوص محله مرانک دارای چند بنای تاریخی و بقعه متبرکه به شرح ذیل می باشد:
بقعه سید گتمیر (میر مطهر ) واقع در مرکز شهر آبسرد و در مجاورت قبرستان عمومی شهر و قلعه کهنه
قدمت: اواخر دوره صفویه
پلان بنا از نوع چلیپایی و شامل دو مستطیل متقاطع است که زوایای آن دارای پس و پیش رفتگی هایی میی باشد. گنبد آن از نوع آگون دار دو پوش است تزئینات آجر کاری کار بندی و یزدی بندهای زیر گنبد و طاق نماهای زیر پوشش داخلی ساقه گنبد دارای تزئیناتی از نوع نقوش اسلیمی ماری و گچبری هایی به اشکال گیاهی می‌باشد و این امتیازات ارزشمند معماری و هنری بقعه به شمار می رود . تزئینات داخلی بنا در نوع خود منحصر بفرد و فوق العاده زیباست.
در سالهای اخیر و به همت شهرداری آبسرد این بقعه تاریخی نور پردازی شده و به نماد آبسرد مبدل گشته است.
خانه تاریخی محمد باقر علوی واقع در محله مرانک
قدمت : اوایل دوره پهلوی
بنا دارای دو طبقه است و نمای آن پوشیده از آجر و سقف آن نیز با تیرهای چوبی و شیروانی پوشیده و از زیر با گچ اندود شده است. مصالح بکار رفته در بنا آجر و ملات گل آهک می باشد بنا در دو طبقه دارای دو ایوان یکی در ضلع شرقی و دیگری در ضلع شمالی میی باشد که هر یک در فصول تابستان و زمستان برای استفاده از طبیعت ساخته شده‌اند،این خانه یک نمونه از خانه های اعیانی دوره پهلوی می باشد.
از جمله دیگر بناهای تاریخی واقع در محله مرانک شهر آبسرد می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- خانه میرزا علی نقی مرعشی ، متعلق به دوره قاجاریه
- خانه میرزا یعقوب علوی (مرعشی)
- خانه تاریخی سید مصطفی علوی
- خانه قاجاری میرزا محمد علی اسدی و میرزا حسن گتمیری
- خانه تاریخی خانم اشرف الدین مرعشی و خانم آقا علوی
امامزاده قاسم واقع در محله تاسکین
قدمت قرن ششم و هفتم هجری قمری
بنای بقعه با پلان مدور و گنبدی دو پوش همراه با قوس عرقچین از داخل و نمای خارجی به شیوه رک احداث شده است . گنبد رک آن را می توان در شمار گنبد‌های رک شاخص در منطقه دانست . ورودی بنا در ضلع شرقی آن قرار گرفته و بنا از تاسیسات فوق العاده برخوردار می باشد .
امامزاده عبدا… روستای آئینه ورزان
قدمت اواخر دوره ایلخانی
بنای بقعه از نوع برجهای آرامگاهی با پلان هشت ضلعی و گنبد مخروطی می باشد بنای داخلی بقعه با کاشیهای منقوش چهار ضلعی تزئین شده است . ضریح چوبی مقبره با استفاده هنر منبت کاری تزئین و دارای کتیبه‌ای به خط نستعلیق مربوط به دوره صفویه می باشد مصالح عمده بکار رفته در بنا قلوه سنگ ، ملات گچ و در مواردی آجر است .
از طرف دیگر از آنجا که شهر آبسرد در یک فلات نسبتاً مسطح و در منطقه آب و هوائی کوهستانی نیمه بیابانی(استپی) قرار گرفته فاقد جاذبه های طبیعی مانند جنگل،آبشار،دریاچه و تالاب و یا چشمه های آب معدنی بوده و در حال حاضر تنها جاذبه گردشگری طبیعی آن باغات دست کاشت منطقه می باشند.
منبع اصلی:سایت شهرداری آبسرد
ویرایش و اضافات: پایگاه خبری تحلیلی آبسردآنلاین